Բոտուլիզմի դեպքեր Հայաստանում

Մեթոդական ցուցումներ`

Ընտանեկան բժշկի գործառույթների ծավալների  կառավարման մեթոդները: // Մեթոդական հանձնարարականներ` հաստատված ՀՀԱՆ կողմից, Երևան, 2005թ. 15 էջ

Համաճարակաբանական տեսություն

Հոկտեմբեր  ամսից  Հայաստանի  տարածքում  ավելի  հաճախ են արձանագրվում բոտուլիզմ սննդային թունավորման դեպքերը, որը պայմանավորված է բնակչության կողմից պահածոյացված մթերքների ավելի ինտենսիվ օգտագործման հետ:

Հոկտեմբեր ամսին Հայաստանում  արձանագրվել է բոտուլիզմի 4 դեպք 4 տուժածով:

Դեպք I. արձանագրվել է Արարատի մարզի ՆորԽարբերդ գյուղում: Տուժածը  հոսպիտալացվել է«Արմենիա» ԲԿ 11.10.07թ.ին  ` բոտուլիզմ, ծանր ձև ախտորոշմամբ: Նրա խոսքերով մոտ 5 օր առաջ ք. Երևանում, աշխատանքի վայրում կերել է պահածոյացված պղպեղ` բերված  աշխատակիցներից  մեկի  կողմից:  Առաջին  ախտանշանները ի հայտ են եկել հաջորդ օրը` լուծ, փսխում, տեսողության խանգարում, օդի պակասի զգացում: 11.10.07թին ստացել է հակաբոտուլինային շիճուկ: 16.10.07թ.ին դուրս է գրվել հիվանդանոցից` հրաժարվելով հետագա բուժումից: Օջախում կատարված  համաճարակաբանական հետազոտության ժամանակ պարզվել է, որ սննդի մնացորդներ չեն պահպանվել: Սկզբից հիվանդի մոտ հարազատները կասկածել են ինսուլտ  և տեղափոխել  են  այլ  հիվանդանոց  (հարազատը  չի  նշում հիվանդանոցի անունը): Հետագայում հիվանդի վիճակի վատացման պատճառով, տարել են «Արմենիա» ԲԿ, որտեղ և ախտորոշվել է բոտուլիզմ և ցուցաբերվել համապատասխան բուժ. օգնություն:

Դեպք II. տուժածը «Արմենիա» ԲԿ է հոսպիտալացվել 12.10.07թ.`բոտուլիզմ, ծանր ձև  ախտորոշմամբ:  Տուժածը  10.10.07թ. երեկոյան օգտագործել է պահածոյացված պղպեղ, 2 ժամ անց ունեցել է սրտխառնոց,  փսխում,  ճնշման բարձրացում, հաջորդ օրը միացել է նաև  տեսողության խանգարումը, դիսֆագիան, օդի պակասի զգացումը: 12.10.07թ. ստացել է հակաբոտուլինային շիճուկ: Հիվանդը դուրս է գրվել 19.10.07թ. բոտուլիզմ, միջին ծանրության, հետինֆարկտային կարդիոսկլերոզ վերջնական ախտորոշմամբ: Օջախում սննդի մնացորդներ չեն պահպանվել:

Դեպք III. արձանագրվել է Լոռու մարզի Շահումյան  գյուղում:

Տուժածը  հոսպիտալացվել է  09.10.07թ.` Վանաձորի  թիվ 1 հիվանդանոց: Կասկածելի սննդամթեքը` խավիար, լեչո,

կերել է 06.10.07թ.ին:  Հաջորդ  օրը  հիվանդի  մոտ  սկսվել  է որովայնի  ուժեղ ցավեր, սրտխառնոց, փսխում:

Հոսպիտալացման ժամանակ ախտորոշվել է աղիքային ինֆեկցիա: 12.10.07թին հիվանդի մոտ նկատվել է նաև շշմածություն, ընդհանուր թուլություն, տեսողության խանգարում, բերանի չորություն, ձայնի փոփոխություն և ախտորոշվել բոտուլիզմ:

Հիվանդանոցում վերցվել  է արյան  նմուշ,  որը  ուղեգրվել  է ՀՀ ԱՆ «ՀՎԿԿ»ՓԲԸ մանրէաբանական   լաբորատորիա փորձաքննության նապատակով: 12.10.07 թին հիվանդը ստացել է հակաբոտուլինային շիճուկ:Դուրս է գրվել 16.10.07թ.ին: Համաճարակաբանական  հետազոտության  արդյունքում  պարզվել  է, որ օջախում կասկածելի սննդի մնացորդներ չեն պահպանվել, իսկ պահածոները պատրաստված են եղել այլ տնային տնտնեսությունում:

Դեպք IV. արձանագրվել է Երևան քաղաքում: Տուժածը հոսպիտալացվել 19.10.07թ. Նորքի ինֆեկցիոն հիվանդանոց: Հիվանդի խոսքերով 1 շաբաթ առաջ օգտագործել է պղպեղի պահածո: 23 օրից նրա մոտ սկսվել է սրտխառնոց, փսխում, երկտեսություն: Հոսպիտալացման  պահին  ունեցել  է նաև թեթև  պտոզ,  կլման  ակտի խանգարում, բերանի չորություն, ախտորոշվել է բոտուլիզմ` ծանր ձև:

19.10.07թ.ին  ստացել  է հակաբոտուլինային  շիճուկ:Հիվանդանոցում հիվանդից  վերցվել  է արյան, մեզի, կղանքի  նմուշներ  և ուղեգրվել  ՀՀ ԱՆ «ՀՎԿԿ»ՓԲԸ մանրէաբանական լաբորատորիա փորձաքննության  նապատակով: Հիվանդը դուրս է գրվել 25.10.07թ. ին:

Համաճարակաբանական հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ օջախում  կասկածելի  սննդի  մնացորդներ չեն պահպանվել,  իսկ կասկածելի սննդի փակ տարրաների պարունակությունը ամբողջությամբ թափվել է ընտանիքի անդամի կողմից:

Ի  գիտություն  համաճարակաբաններին  և սննդի հիգիենայի բժիշկներին, ովքեր իրականացնում են բոտուլիզմի օջախի համաճրակաբանական հետազոտություն: Օջախից վերցնել կասկածելի սննդամթերքի մնացորդներ, իսկ դրանց բացակայության դեպքում նմուշառումն իրականացնել կասկածելի սննդամթերքի փակ տարաներից (եթե առկա է բոմբաժային տարաներ, հետազոտության ուղարկել այդ տարաները): Եթե բացակայում են կասկածելի սննդամթերքի փակ տարաները ևս,  ապա պետք է նմուշներ վերցնել այլ պահածոներից, որոնք պատրաստված են այդ տնային տնտեսությունում, քանի որ տվյալ օջախը այդ դեպքում հանդիսանում է ռիսկային տնային տնտեսություն` որպես բոտեւլիզմի հնարավոր աղբյուր, ուստի, կանխարգելիչ լաբորատոր հետազոտության անհրաժեշտություն  է առաջանում :

Օջախներում իրականացնել սանիտարալուսավորչական աշխատանք`օգտվելով ԱԱԻի  և «ՀՎՎԿ» ի

մասնագետների կողմից մշակված հուշաթերթից, որը ներկայացված է ստորև:

Բոտուլիզմ

Կարևոր է իմանալ Մինչ օրս  հայկական  ընտանիքներում յուրաքաչյուր  տնային տնտեսուհի  ամռանը փորձում է  հնարավորին չափ մեծ պաշարով դիմարելով ձմեռը: Դա հասկանալի  է: Սակայն  պետք է իմանալ, որ մեր կողմից այդչափ սիրված կերակրատեսակները կարող են մահացու սննդային թունավորման` բոտուլիզմի առաջացման պատճառ դառնալ:

Հիվանդության հարուցիչը` Clostidium botulinumը, գտնվում է հողի մեջ վեգետատիվ և սպորավոր ձևերով, որտեղից  էլ  այն  կարող  է անցնել սննդամթերքին: Սպորավոր ձևերը  առաջանում են, երբ  հարուցչի համար ստեղծվում են ոչ նպաստավոր պայմաններ, և այդ ձևով պահպանվում են արտաքին միջավայրում շատ երկար ժանամակ:

Միկրոբի և սպորների զարգացման  համար անհրաժեշտ  է անօդ` թթվածնից զուրկ պայմաններ: Նման պայմաններ են ստեղծվում հերմետիկ փակված պահածոներում: Այստեղ սպորը վեր է  ածվում վեգետատիվ  ձևի, որն էլ սկսում է  թույն արտադրել (բոտուլոտոքսին):Մարդը թունավորվում  է`  ուտելով այդ սննդամթերքը (պահածոն): Այս թույնը  համարվում  է ամենաուժեղ կենսաբանական  թույնը: 1գրամ  թույնը մահացու  չափաքանակ է 1.5  միլիոն մարդու համար:

Բոտուլիզմի  հիմնական պատճառ են դառնում տնային պայմաններում պատրաստված պահածոները,  քանի որ սպորը չի ոչնչանում նույնիսկ երկարատև եռացնելուց  հետո: Այն  ոչնչանում  է միայն  հատուկ  սարքերում` ավտոկլավներում, բարձր ճնշման (1.52մթնոլորտ) և ջերմության (1201300C) ազդեցության տակ, որոնք առկա են միայն   պահածո  արտադրող  ձեռնարկություններում:  Իսկ  նման պայմաններ տանը հնարավոր չէ ստեղծել:

Այս թունավորման վտանգավորությունը կայանում է նրանում, որ բոտուլոտոքսինով  ախտահարված սննդամթերքը չի  փոխում իր համը, հոտը, գույնը և տեսքը, և ոչնչով չի  տարբերվում չախտահարված սննդամթերքից:Միայն երբեմն կարող է  առաջանալ բոմբաժ (կափարիչը ուռած պահածո):

Թունավորումը  ունի իր յուրահատուկ ախտանիշները. որոնք կարող են ի  հայտ գալ  ախտահարված սննդամթերքը ուտելուց հետո մի քանի ժամվա ընթացքում (618 ժամ), սակայն երբեմն գաղտնի շրջանը կարող է տևել մինչև 10 օր: Առաջին նշաններն են`

• սրտխառնոց
• փսխում
• փորլուծություն
• ցավեր որովայնի շրջանում
• գլխապտույտ
• ընդհանուր թուլություն
• շնչահեղձություն
• տեսողության խանգարում (աչքերի առջև մշուշ, ցանց)
• տեսության երկատում/դիպլոպիա
• վերին կոպի իջեցում/պտոզ
• ձայնի փոփոխություն (խռպոտություն, ռնգախոսություն)
• կլման ակտի խանգարում
• բերանում չորություն

Առաջին ախտանշանների ի հայտ գալուց  անմիջապես  հետո անհրաժեշտ է դիմել շտապ օգնության: Միակ փրկությունը հակաբոտուլինային շիճուկն է: Ինչքան վաղ է հիվանդը դիմում բժշկի,այնքան  մեծ է հավանականությունը զերծ մնալու բարդություններից և փրկվել  մահից: Ուշացումով  ցուցաբերած բժշկական միջամտության դեպքում,  հիվանդը  կարող  է մահանալ  շնչառական  մկանների լուծանքի (պարալիչ)  կամ այլ բարդությունների հետևանքով:

Բոտուլիզմի ժամանակ մահվան ելքը 1530% է:

Սննդային բոտուլիզմից բացի տարբերում են բոտուլիզմի  այլ տեսակներ ևս` նորածինների և վերքային:

Վերքային բոտուլիզմը  կարող  է առաջանալ այն ժամանակ, երբ վերքերը  ախտոտվում  են սպորներ  պարունակով  հողով: Երբ վերքը փակվում է,  այնտեղ  կարող  են ստեղծվել անօդ պայմաններ: Այդ դեպքում վերքերի մեջ եղած  սպորները  վեր  են ածվում վեգետատիվ ձևերի, և արտադրում են  բոտուլոտոքսիններ:Դրանց ներծծվելու դեպքում առաջանում է բոտուլիզմին բնորոշ նշաները:

Նորածինների  բոտուլիզմ,  նկատվում  է երեխաների  մոտ  հատկապես կյանքի առաջին վեց ամիսների ընթացքում: Բոտուլիզմով կարող են վարակվել

և´ կրծքով կերակրվող, և´ լրիվ  կամ մասնակի արհեստական կեր օգտագործող երեխաները:

Թույնի առաջացումը պայմանավորած է երեխայի աղիքային միկրոֆլորայի առանձնահատկություններով: Նորածինների բոտուլիզմով հիվանդացության պատչառներից մեկը հանդիսանում է  մեղրը, որի հետազոտության ժամանակ անջատվելեն սպորներ:    

Սպորներ գտնվել  են նաև երեխաներին շրջապատող  արտաքին միջավայրում` հող, կենցաղային փոշի, նույնիսկ կերակրող մայրերի մաշկի վրա:

Որպեսզի հետագայում չզղջաք Ինչպես արդեն նշվեց հիմնականում  թունավորման աղբյուր են հանդիսանում տնային պայմաններում պատրաստված պահածոները:

Բոտուլիզմին  զոհ  չդառնալու  համար  միակ  արմատական միջոցը տնային պայմաններում պատրաստված պահածոներից հրաժարվելն է:

Բայց  քանի  որ  այսօրվա  դրությամբ  բնակչության  կողմից պահածոյացման գործընթացը շարունակվում է և դեռ երկար ժամանանակ կպահանջվի փոխել հայկական ավանդույթ դարձաց սովորույթները, ապա ստորև բերված մի քանի պարզ խորհուրդներ կարող են նվազեցնել ռիսկի գործոնը և թունավորման վտանգը, սակայն չբացառելով այն:

• Պահածոյացման համար նախատեսված մթերքները անհրաժեշտ է մանրակրկիտ լվանալ մաքուր, հոսող ջրով մոտավորապես 15 րոպե: Հոսող ջրի բացակայության դեպքում մթերքը լվանալ` մի քանի անգամ փոխելով ջուրը, մինչև լրիվ մաքրվի հողի մասնիկներից:
• Անհրաժեշտ է եռացնել կափարիչները (մոտ 510 րոպե) և եռացող ջրով պարզաջրել ապակե տարաները:
• Պահածոները  պետք  է պահել  միայն  սառը  պայմաններում  (10 120C):
• Մի գնեք  տնային  պայմաններում  պատրաստված  պահածոներ շուկաներից կամ անհատներից:
• Ցանկալի է հետևել պահածոների պատրաստման հին ավանդական  միջոցներին  (թթուները  պատրաստել    էմալապատ, ոչ հերմետիկ փակ տարողություններում, օգտագործել պահածոյացման չորացման եղանակը):
• Մանկական բոտուլիզմից խուսափելու համար  խորհուրդ  չի տրվում մինչև մեկ տարեկան երեխաներին տալ մեղր: Մրգերը և բանջարեղենները երեխաներին տալուց առաջ անհրաժեշտ է լվանալ  և կեղևահանել,  նորածին  երեխային  մոտենալուց  առաջ ձեռքերը լվանալ, պարբերաբար լվանալ երեխաների խաղալիքները:

Անհրաժեշտ  է նշել,  որ բոտուլիզմից  պաշտպանվելու  համար  կա ևս մեկ միջոց: Դա պահածոյի պարունակության եռացնելն է օգտագործելուց առաջ 1520 րոպե, այս դեպքում  նույնիսկ  թույն  պարունակող  պահածոն դառնում է անվտանգ օգտագործման համար:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ